Herken je dat? Dat het juist je collega’s zijn die met bezwaren komen als je aangeeft dat er klimaatadaptief moet worden gebouwd. – en wat antwoord jij dan? Hoe krijg je je collega’s mee, en wat is eigenlijk de cultuur in jouw organisatie om klimaatadaptatie in te brengen?
-Daarover willen we graag met elkaar in gesprek.
Programma
9:30-12:00 Samen met Jeanine Pothuizen gaan we online in kleine groepen aan de slag. Jeanine is klimaatpsycholoog en veranderkundige en denkt graag mee hoe je een brug kunt slaan. In kleine groepen kijk je hoe jij meer mensen meekrijgt binnen je organisatie. Je onderzoekt wat voor soort organisatie je onderdeel van bent en wat helpt om je impact te vergroten.
De meeste gemeenten in onze regio hebben nu een klimaatadaptatie-visie of -strategie op papier gezet. Maar weten we van elkaar wel wat er in staat? Waar zit overlap, waar zitten verschillen? Wie worstelt met dezelfde vragen? Met wie zie je kansen samen projecten op te pakken? En hoe gaat dat nu in de praktijk? Waar loop je tegenaan?
En hoe gaat dat in andere regio’s in Nederland eigenlijk?
Een overzicht van deze strategieën hebben we samengevat in dit document:
Deel 1: in samenwerking met KlimaatKrachtig TV Tour: overzicht van de strategieën die in de regio door gemeenten, provincie en hoogheemraadschap zijn opgesteld. – Deze uitzending bekijken kan hier: Klimaatkrachtig TV tour #2
Deel 2: interactieve sessie, waarbij we gezamenlijk dieper ingaan op inspirerende voorbeelden en kansen voor samenwerking. Hiervoor hebben we een MURAL-board gebruikt, waar je de belangrijkste aantekeningen kan terugvinden: MURAL-board
In totaal hebben we 20 strategieën doorgenomen, uit de regio en daarbuiten. Een samenvatting van de verschillende strategieën vind je in bovenstaande link. Hieronder een overzicht van de geïnventariseerde documenten, met een link naar de vastgestelde documenten:
COP KAfé #10: Klimaatadaptatie in buitendijks gebied
Veel gemeenten in onze regio hebben gebieden die buiten de zeedijken liggen, het buitendijks gebied. De opgaven vanuit klimaatverandering zijn hier net anders dan binnen de dijken. In dit COP KAfé gaan we dieper in op die problematiek. Het is namelijk in het belang van de hele regio samen dat waterveiligheid in het denken en doen van alle gemeenten een plek krijgt.
Je krijgt inzicht in de buitendijkse opgaven en het Havenbedrijf, de gemeente Dordrecht en de gemeente Rotterdam zullen hun aanpak toelichten. Het Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden wil graag weten of en hoe gemeenten in onze regio rekening houden met waterveiligheid in hun buitendijks gebied. Samen zullen we in het CoP KAFé kijken wat jou hierbij kan stimuleren en welke ondersteuning gewenst is.
Thema: Klimaatadaptatie in buitendijks gebied Wanneer: Dinsdag 9 februari Tijd: 12:30 – 14:00 (let op: 1,5 uur) Maximaal aantal deelnemers: 30 Waar: Online via Zoom
Programma:
12:30 Introductie 12:35 Toelichting Deltaprogramme Rijnmond-Drechtsteden (Cor Jan Gebraad) – Toelichting aanpak Havenbedrijf Rotterdam (Marc Eisma) – Vragen en discussie (in breakoutrooms) 13:15 – Toelichting aanpak Gemeente Dordrecht (Rik Heinen) – Toelichting aanpak Gemeente Rotterdam (Vera Konings) – Discussie 14:00 Einde
maandagmiddag 26 september 2022: Noorderkwartier-Oost, Leiden
Het Noorderkwartier Oost in Leiden is een prachtig voorbeeld van binnenstedelijke klimaatadaptatie: de fysieke herinrichting van een wijk ging hand in hand met bewonersparticipatie. Een goede reden om dat eens in het echt te gaan bekijken. Jolanda de Schiffart van de gemeente Leiden leidt ons rond en we zullen samen bespreken wat er nodig is om zo’n project te realiseren. Na Noorderkwartier Oost zullen we ook het Lakenpark en de Gasthuiswijk bekijken.
Excursie Leiden Noorderkwartier-Oost datum: 26 september tijd: 14:00 – 16:30h we gebruiken een (OV-)fiets om de locaties te bezoeken. Precieze informatie krijg je na het inschrijven.
Inschrijven
maandagmiddag 12 juli 2021: Boszoom, Pijnacker
Deze middag bezochten we Boszoom in Pijnacker. Nanda Sluijsmans en Paul van der Waal leidden ons rond door het project dat landelijk wordt gebruikt als voorbeeld van klimaatadaptief bouwen. Na Boszoom liepen we verder naar Park van Van Buissen. Dat konden we net nog bekijken voordat we door de regen overvallen werden.
De COP KAfé’s zijn online-bijeenkomsten op de dinsdagen tijdens de lunch. Ze zijn bedoeld als aantrekkelijke teasers om een actueel thema te bespreken. Gedurende één uur kort en krachtig met elkaar van gedachten wisselen en nieuwe inspiratie op doen.
Klimaatcafé #21 – dinsdag 8 november 12:30 – 13:30 Biodiversiteit in de STRAADkrant
De straat leeft! In het COP-KAfé deze keer: Biodiversiteit, het thema van de nieuwe STRAADkrant Eind 2022 verscheen de nieuwe STRAADkrant, de themakrant voor klimaatadaptatie. Deze keer staat die in het teken van biodiversiteit. Met duidelijke achtergrondinformatie en concrete oplossingsrichtingen. Floor van de Bergh is ingegaan op krant, op de waarde van de bodem, de meerwaarde van biodiversiteit en wat wij zelf kunnen doen.
Klimaatcafé #20 – dinsdag 6 september 12:30 – 13:30 De Nieuwe Hovenier: samen werken aan een groene en sociale omgeving
Er is veel meer mogelijk in het groen in woonwijken dan nu gebeurt. Wat kan een hovenier toevoegen aan het groenbeheer van de openbare ruimte èn aan de sociale cohesie in de wijk? – Het project De Nieuwe Hovenier zoekt naar manieren om effectief toe te werken naar een groene leefomgeving. Het probeert de sociale en groene wereld samen te brengen, juist op plekken waar die cohesie ontbreekt. Carmen Aalbers (WUR) en José Kooi (HHS van Delfland) zullen ingaan op de toegevoegde waarde van een sociale hovenier in wijken met verschillende sociale maatschappelijke opgaven. In de discussie geven we aandacht aan de ervaringen en voorbeelden van en voor gemeenten.
Klimaatcafé #19 – dinsdag 7 juni 12:30 – 13:30 Inspirerend Breda: Corporaties en Gemeente samen Klimaatadaptief
In Breda werken Gemeente en Woningbouwcorporaties samen aan het klimaatadaptief maken van de bestaande stad. Ze doen ingrepen in zowel de openbare ruimte, de private buitenruimten als de woningen. Anneke van Veen is programmamanager van de Initiatiefgroep Klimaatadaptatie en Biodiversiteit Breda. Zij gaat in het KAfé in op dit proces.
In 2021 besteedden we in een COP-KAfé aandacht aan de mogelijkheden om Klimaatadaptatie op te nemen in de Prestatieafspraken. In de discussie kwam naar voren hoe belangrijk goede samenwerking is. In deze bijeenkomst inspireert de aanpak van Breda ons om met woningcorporaties samen aan de slag te gaan.
De Leidraad voor het Klimaatadaptief Bouwen krijgt een update! Ruim drie jaar geleden werd het Convenant Klimaatadaptief Bouwen Zuid-Holland ondertekend en sindsdien is er veel gebeurd. De ervaringen met Leidraad | Bouw Adaptief en Minimale eisen | Bouw Adaptief hebben geleid tot een nieuwe Leidraad (Versie 2.0). Hierbij trekt Zuid-Holland samen op met Gelderland, Utrecht en de Metropoolregio Amsterdam. In de nieuwe leidraad is extra aandacht voor het proces van klimaatadaptief bouwen en voor onlangs gerealiseerde projecten.
In dit COPKAfé vertelden Leon Valkenburg (TAUW) en Werncke Husslage (Provincie Zuid-Holland) over deze nieuwe update. HIER vind je de aantekeningen van de bijeenkomst
Klimaatcafé #17 – dinsdag 1 februari 2022 Klimaatadaptatie en energietransitie: waar vinden ze elkaar?
Klimaatadaptatie en de energietransitie zijn de belangrijkste opgaven waar we in de ruimtelijke ordening voor staan. Hoe verbinden we dan toch binnen onze organisaties deze twee thema’s met elkaar? En wat betekent dat voor maatregelen en de inrichting van onze leefomgeving?
Batoul Mesdaghi en Yigall Schilp van TAUW deelden, aan de hand van concrete voorbeelden en onderzoek, inzichten en praktische tips hierover.
Klimaatcafé #16 – dinsdag 7 december 2021 Kostenneutrale duurzame en klimaatadaptatieve nieuwbouw
Hiltrud Pötz heeft ons aan de hand van twee voorbeeldprojecten laten zien, dat het mogelijk is om nieuwbouw te realiseren die èn klimaatadaptief is, èn integraal duurzaam èn kostenneutraal.
Klimaatcafé #15 – dinsdag 26 oktober 2021 De kosten van Klimaatadaptatie
Deze keer zal gaan over de Kosten van Klimaatadapatie in de nieuwbouw. Jeroen Rijsdijk, Arcadis, heeft samen met Sander van der Wal, Nflux, hiernaar onderzoek gadaan voor de Metropoolregio Amsterdam. Jeroen zal over de uitkomsten vertellen en ingaan op onze vragen.
Klimaatcafé #14 – 14 september 2021 Klimaatadaptatie in Prestatieafspraken
In juni verscheen een rapportage over Klimaatadaptatie en Prestatieafspraken voor Woningbouwcorporaties. André Rodenburg van Samen Klimaatbestendig zal ons meenemen in het onderzoek die hij met Charlotte van der Kleijn van Provincie Zuid-Holland en Marlou Boerbooms van de Groende Huisvesters heeft uitgevoerd. In het onderzoek hebben ze gekeken welke Klimaatadaptatie gerelateerde prestatieafspraken er nu al in verschillende gemeenten worden gebruikt. Daaruit hebben ze een negental onderwerpen gedestilleerd die relevant zijn om mee te nemen met tips om ze te realiseren. Daarnaast zal hij ons ook een aantal dilemma’s voorleggen die we met elkaar verder zullen onderzoeken.
Klimaatcafé #13 – dinsdag 8 juni 2021 Werken met het Convenant Klimaatadaptief bouwen – gemeente Westland
Hoe zorg je dat wat nu in je gemeente wordt gerealiseerd ook Klimaatadaptief wordt aangelegd? Het Convenant Klimaatadaptief bouwen van de provincie Zuid-Holland bied handvatten, maar hoe pas je deze in praktijk toe en hoe borg je ze in je bestaande beleid? Heleen Bothof (LUZ architecten) en Ralph Wesseling (gemeente Westland) nemen ons mee in hun zoektocht om de juiste “windows of opportunities” te vinden om handen en voeten te geven aan een klimaatadaptief Westland.
Klimaatcafé #12 – dinsdag 11 mei Werken met Natuurinclusief bouwen en Klimaatadaptatie – gemeente Delft
Stadsecoloog Diny Tubbing werkt in Delft dagelijks om de stad natuurinclusiever te maken. Diny heeft ons meegenomen in hoe zij de link maakt tussen klimaatadaptatie en biodiversiteit: Van het Convernant Klimaatadaptief bouwen tot de inrichting van openbare ruimte. Aan de hand van diverse voorbeelden legde ze uit hoe het denken in ecosysteemdiensten haar daarbij helpt.
Klimaatcafé #11 – dinsdag 13 april Energie en Waterveiligheid integraal benaderen
Leidt het bekijken van de combinatie van opgaven in het ruimtelijk domein tot een integrale benadering? Kunnen we ruimte veel slimmer benutten en meerdere ruimteclaims slim koppelen?
Generation Energy doet verschillende ruimtelijke onderzoeken waarbij ze energietransitie koppelen aan andere ruimtelijke opgaven. Zo hebben ze onder andere samen met Defacto Stedenbouw voor de gemeenten van Voorne-Putten onderzocht hoe lokale energieopwekking ervoor kan zorgen dat het gebied bij overstromingen minder kwetsbaar en veiliger is en sneller kan herstellen na een overstroming. Hoe kun je de synergie tussen waterveiligheid en energietransitie versterken? Welke nieuwe kansen levert het koppelen, en zijn die kansen er ook voor jouw gebied?
Klimaatcafé #10 – 9 februari 2021 Klimaatadaptatie in buitendijks gebied
Hier vind je de gegevens over deze bijeenkomst in samenwerking met het Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden
Klimaatcafé #9 – 18 januari 2021 Drukte in de ondergrond – Straatkrant no.5
De ondergrond onder onze huizen, straten, wijken en steden draagt niet alleen het gebouwde wat erop staat, maar is ook de plek waar onze leidingen en kabels door lopen, waar de wortels van het groen bovengronds ruimte zoekt om te leven en het bodemleven zijn habitat heeft.
Maar de rek is uit, ondergrondse ruimte wordt steeds schaarser en natuurlijke functies worden verstoord. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat er voldoende ruimte is voor toekomstige opgaven? In de STRAADkrant 5 stond de ondergrond centraal en COP-KAfé nam Floor van den Bergh ons mee naar de inzichten uit deze krant.
Klimaatcafé #8 – Bodemdaling in de stad: Aanpak binnenstad Gouda – 8 december 12:30-13:30
Het historische centrum van Gouda heeft last van bodemdaling. Onder de noemer ‘Gouda Stevige Stad’ werken gemeente Gouda en het Hoogheemraadschap van Rijnland aan de aanpak van overlast door bodemdaling in de binnenstad. Belangrijk onderdeel is een verlaging van het waterpeil in de lage delen van de binnenstad. Doel hiervan is om veel voorkomende wateroverlast terug te dringen. Het peil wordt vanaf 2024 stap voor stap met 25cm verlaagd.
Waarom is verlaging van het peil de oplossing? Welke weerstand is Gouda tegengekomen en hoe is hiermee om gegaan? Welke uitdagingen voor de toekomst liggen er nog? Arianne Fijan, beleidsadviseur water bij de gemeente Gouda neemt ons mee in haar verhaal. Samen gaan we in gesprek over ervaringen elders in de regio en wat we hiervan samen kunnen leren.
Klimaatcafé #7 – Participatie in Coronatijd – 24 november 12:30 – 13:30
Deze coronatijd vraagt om nieuwe manieren om bewoners te betrekken bij het herinrichten van hun directe omgeving. Adviseur Jesse Kleijwegt en projectleider Cyril Parchomov van Gebiedsmanagers vertellen in het COP-KAfé #7 over hun digitale participatieve aanpak en delen hun praktijkervaringen in Maassluis.
Hoe koppel je klimaatadaptatie kansen slim aan onderhoud en vervangingsopgaven en bed je deze goed in een omgeving? Hoe creëer je digitaal een efficiënt publieksparticipatieproces met sociale duurzaamheid?
In 2018 is het Convenant Klimaatadaptief Bouwen opgesteld en ondertekend door diverse partijen. Van bouwbedrijven tot gemeenten en van maatschappelijke organisaties tot projectontwikkelaars. In de afgelopen twee jaar is samen opgetrokken om een leidraad en minimale eisen voor Klimaatadaptief Bouwen op te stellen. Hiermee stimuleren partijen elkaar om klimaatadaptief te bouwen in Zuid Holland. Hoe staat het daar nu mee? Wat is jouw ervaring in praktijk?
Klimaatcafé #5 – Watervisie Delfland in praktijk – 27 oktober 12:30 – 13:30
Het Hoogheemraadschap van Delfland heeft in 2019 een Watervisie opgesteld. Hiermee steekt Delfland zijn nek uit om na te denken over de lange termijn. De visie geeft verschillende toekomstsenario’s en oplossingsrichtingen, zodat iedere gemeente met het Hoogheemraadschap in gesprek kan gaan om water goed in hun omgevingsvisie te integreren. – Hoe werkt dat nu?
Klimaatcafé #4 – Integrale aanpak wateroverlast – case: Gemeente Laren – 13 oktober 2020
Na de overstroming van het centrum, besloot de gemeenteraad van Laren in 2016 tot het verplicht afkoppelen van alle woningen van het vuilwaterriool. Na vele hobbels te hebben genomen is er nu een integrale aanpak met een masterplan, een uitvoeringsprogramma en gebiedsgerichte participatie aanpak.
Koen Weytingh van Toekomststerk is de afgelopen jaren als adviseur betrokken geweest bij dit proces. Met ons deelt hij zijn ervaringen over de rol van de gemeente, die van het GRP en de bijzondere vorm van de gevoerde risicodialoog; hoe is Laren van dit drastische besluit tot uitvoering gekomen? Wat zijn cruciale ingrepen geweest? Hoe zijn de bewoners meegenomen? Wat is het effect van de genomen maatregelen? En wat kunnen wij daarvan leren?
Glastuinbouw komt in een aantal gemeeenten in onze regio (veel) voor. In dit klimaatcafé deelden we hoe jullie werken aan klimaatadaptief inrichten van de glastuinbouwgebieden. Ter verkenning: Hoe gaan andere gemeenten daar mee om? Is er behoefte of noodzaak voor samenwerking of nadere uitwisseling van kennis of ervaringen?
In deze inventarisatieronde is vooral aandacht besteed aan de regen- en gietwaterproblematiek. Hoogheemraadschap Delfland en gemeenten werken in verschillende samenstellingen en projecten samen om zowel regenwateropvang, transport en effluent duurzamer in te richten. Het gezamenlijk coordineren en afstemmen van eventuele regelgeving lijkt de aanwezigen nuttig en noodzakelijk.
donderdag 16 juli:Roël de Leede (gemeente Vlaardingen) De droogtekaart van Vlaardingen. Roël werkt hands-on en met de voeten in de laarzen aan klimaatadaptatie in Vlaardingen. Onlangs maakten ze een ‘droogtestresstest’ voor de gemeente. Hieruit blijkt dat Vlaardingen, door de slappe bodem ook gevoelig is voor extra bodemdaling bij droogte. De metingen uit 2018 laten een verhoogde daling zien. Het onderzoek laat zien dat droogteproblematiek ook in West-Nederland een probleem en opgave is. In de discussie blijkt er echter aarzeling voor een actief grondwaterbeheer. “De opgaven zijn erg locatie-specifiek en staan allemaal met elkaar in verband. Als je op de ene plek denkt iets op te lossen, veroorzaak je misschien op de anere plek weer een probleem.”
Klimaatcafé 1 – de bodem
dinsdag 7 juli 2020:Fransje Hooimeijer (TU Delft): Wat de bodem kan bijdragen aan klimaatadaptatie. Fransje is gespecialiseerd in de bodem en ondergrond van de stad. En of die nou droog is, vochtig of kleddernat, in iedere situatie kan de bodem een rol spelen in het klimaatadaptief maken van de wijk. – Fransje is werkzaam bij Environmental Technology and Design bij Urbanism aan de faculteit Bouwkunde in Delft.
achter de schermen – Studio CoP
Tijdens Corona is de CoP geheel online gegaan. – Dat levert nieuwe complicaties en vormen van werken op. En ook op het scherm vinden we het belangrijk dat jullie je op je gemak voelen tijdens de bijeenkomst. Om dat te bereiken hebben we in 2021 een studio ingericht waarvandaan we de online-bijeenkomsten hosten.
Hé, heb jij dat ook? En hoe heb jij dat opgelost? – Met die vraag begon de Community (COP) voor Klimaatadaptatie.
Hierbij zijn nu de meeste gemeenten van de zuidelijke Randstad aangesloten. Doel is om van elkaar te leren. Wat doe jij? Hoe doe jij dat? Met wie doe je dat? – Praktische vragen, ervaring en oplossingen delen, dat doen we in de COP. Daarvoor komen we vier keer per jaar samen, maar kunnen we elkaar ook altijd tussendoor vinden.
Maar we doen meer dan dat: Soms zijn er vragen waar je in de Community geen antwoord op vindt. Of, waar het antwoord over de gemeentegrens heen ligt. Ons doel is die opgaven te benoemen. En dan vervolgens te zoeken naar de oplossing.
De COP wordt gevormd door klimaatadaptatie-specialisten van de gemeenten, het waterschap en de provincie. Zonodig vullen we onze kennis en het netwerk aan met collega’s uit andere disciplines. En halen we kennis uit andere vakgebieden binnen.
De organisatie van de COP Klimaatadaptatie is in handen van een kerngroep van de gemeenten Den Haag, Delft, MiddenDelfland, Westland en Schiedam en het Hoogheemraadschap van Delfland. De dagelijkse inhoudelijke en organsiatorische voorbereidingen worden verzorgd door Michiel Brouwer, MBDSO en Rinske Wessels Samen Ruimte Maken.
Community of Practice Klimaatadaptatie Regio Delfland
De community verbindt de specialisten van gemeenten, hoogheemraadschappen en provincie in de regio Delfland rond klimaatadaptatie. We bespreken en werken samen aan de opgaven waar we in de dagelijkse praktijk tegenaan lopen. En we kijken waar we meer samen aan de slag kunnen of moeten.
Ook in 2024 organiseren we samen met het NAD (netwerk afvalwaterketen delfland) webinars en excursies, waarin de harde praktijk centraal staat: welke oplossing werkt wel en welke oplossing raad je af? – Concrete maatregelen en directe ervaringen uit de praktijk. Daarnaast zullen er in klein verband bijeenkomsten zijn over de impact van landelijke maatregelen op het gemeentelijk beleid.
Hoe werken maatregelen voor klimaatadaptatie in de praktijk? – Samen met het netwerk voor de waterketen in Delfland organiseren we sinds 2022 webinars, waarbij we uitgevoerde projecten aan de tand voelen: wat ging er goed, wat vraagt bijsturing? Van de webinars maken we projectbladen, waar de kennis wordt gebundeld.
Klimaatadaptatie Strategieën
In maart 2021 organiseerden we een bijeenkomst waarin we de klimaatadapatiestratieën in de regio vergeleken. Dat hebben we samengevat in een document:
